اقدامات فرهنگی امام باقربهترین موقعیت و شرایط یک نهضت و قیام بزرگ علمی در زمان امام باقر (علیه‌السّلام) به وقوع پیوست که آن حضرت اقدامات فرهنگی زیادی انجام دادند. ۱ - مقدمه«انا مدینة العلم و علی بابها فمن اراد الحکمة فلیاتها من بابها» سال‌ها از بیان دلنشین و زیبای حضرت ختمی مرتبت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گذشت ولی نه اشخاص توفیق استفاده از این علوم را داشته و نه شرایط زمان و مکان و حکومت‌ها اجازۀ بهره برداری از این اقیانونس عظیم و عمیق را داد. وجود و ظهور یازده امام بعد از وجود مقدس امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) لطفی بزرگ برای امتی که قدرشناس وجود نازنین، آن اولیاء الهی نبودند. بهترین موقعیت و شرایط یک نهضت و قیام بزرگ علمی در زمان امام باقر (علیه‌السّلام) به وقوع پیوست. در آن شرایطی شیعه مثل سال‌های پیش از آن حضرت در تنگنا نبود. و این موقعیت باعث شد تا آن امام به نشر و اشاعۀ حقایق و معارف الهی پرداختند و مشکلات علی را تشریح و جنبش علمی دامنه داری را به وجود آورد و مقدمات تاسیس یک دانشگاه بزرگ اسلامی را که در دوران امامت فرزند گرامیش امام صادق (علیه‌السّلام) به اوج رسید، پی ریزی شود. امام پنجم (علیه‌السّلام) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سر آمد همۀ بزرگان بنی هاشم عصر خویش بود و مقام بزرگ علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بود. ۲ - لقب حضرتلقب آن حضرت «باقر» است که حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ایشان عطا فرمود و در مورد ایشان فرمودند: «یبقر العلم بقرا» «او می‌شکافد علم دین را شکافتنی» آن حضرت را باقر گفتند چرا که آن حضرت شکافندۀ علوم اولین و آخرین بود. این مقام علمی او باعث شده تا افراد زیادی برای سیراب شدن چشم‌های جوشان دانش و معارف او از نقاط دور به سوی او روانه شوند، به نحوی که روایت و راویان از او بسیار شدند. به قدری روایات و احادیث در زمینۀ مسائل و احکام اسلامی، تفسر، تاریخ اسلام و انواع علوم، از آن حضرت به یادگار مانده است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن (علیه‌السّلام) و امام حسین (علیه‌السّلام) به جا نمانده بود. ۳ - ناقلین حدیثجابر جعفی که از موثقین راویان و اعاظم ناقلین احادیث می‌باشد می‌گوید: «عندی خمسون الف حدیث، ما حدثت منها شیئا، کلها عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) من طریق اهل البیت. «نزد من پنجاه هزار حدیث موجود می‌باشد که من یکی از آن‌ها را هم بیان ننموده‌ام، همۀ آن احادیث از پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است از طریق اهل بیت علیهم‌السّلام». [۳]
حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام شناسی، ج۱۶، ص۱۹۵.
[۴]
حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام شناسی، ج۱۷، ص۱۹۵.
و محمد بن مسلم هم از حضرت امام باقر سی هزار حدیث روایت کرده است. [۵]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، ج۴، ۱۹۵.
کتب و مؤلفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن مانند: طبری، بلاذری، سامرا، خطیب بغدادی، ابونعیم اصفهانی، و کتبی مانند: موطا مالک، سنن ابی داود، مسند ابی حنیفه، مسند مروزی، تفسیر نقاش، تفسیر زمخشری و ده‌ها کتاب دیگر که از مهم‌ترین کتب جهان تسنن است، پرواز سخنان پر مغز پیشوای پنجم است و همه جا جملۀ «قال محمد بن علی» و یا «قال محمد الباقر» به چشم می‌خورد. [۶]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۹۵.
[۷]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۹۶.
۴ - سخن ابن حجر هیتمیقدرت امام در دانش و علوم مختلف به حدی بود که زبان دانشمندان از دوست و دشمن را به اعتراف گشود. ابن حجر هیتمی در صواعق محرقه گفته: «محمدباقر به اندازه‌ای گنج‌های پنهان معارف و دانش‌ها را آشکار ساخته، حقایق احکام و حکمت‌ها و لطایف دانش‌ها را بیان نموده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سرپرست پوشیده نیست و از همین جاست که وی را شکافنده و جامع علوم و برافرازندۀ پرچم دانش خوانده‌اند» [۸]
ابن حجر هیتمی، احمد، الصواعق المحرقه، الطبقه الثانیه، ص۳۰۴.
۵ - سخن عبدالله بن عطاءعبدالله بن عطاء که یکی از شخصیت‌های برجسته و از دانشمندان بزرگ عصر امام بود می‌گوید: «من هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به اندازۀ محفل محمد بن علی (علیه‌السّلام) از نظر علمی حقیر و کوچک ندیدم. من حکم بن عتیبه را که در علم و فقه، مشهور آفاق بود، دیدم که در خدمت محمدباقر مانند کودکی در برابر استادی؟ ؟؟، زانوی ادب بر زمین زده، شیفته و مجذوب کلام و شخصیت او گردیده بود». [۹]
ابن کثیر، عماد الدین، البدایة و النهایه، ج۹، ۳۱۱.
۶ - سخنان امام باقرامام محمدباقر (علیه‌السّلام) در سخنان خود، اغلب به آیات قرآن مجید استناد نمود، از کلام خدا مشاهده می‌آورد و می‌فرمود: هر مطلبی گفتم، از من بپرسید که در کجای قرآن است تا آیۀ مربوط به آن موضوع را معرفی کنم. [۱۰]
طبرسی، فضل بن حسن، احتجاج، ص۱۷۶.
رجال و شخصیت‌های بزرگ علمی آن روز و همچنین عده‌ای از یاران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ، که هنوز در قید حیات بودند، از محضر آن امام همام استفاده می‌کردند. «جابر بن یزید جعفی» و «کیسان سجستانی» (از تابعین) و فقهایی مانند: «ابن مبارک»، «زهری»، «اوزاعی»، «ابوحنیفه»، «مالک»، «شافعی» و «زیاد بن متدر نهدی» از آثار علمی او بهره مند شده و سخنان آن حضرت را بی واسطه و گاه با چند واسطه، نقل نموده‌اند. [۱۱]
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ۱۹۵.
حضرت باقر (علیه‌السّلام) شاگردان برجسته‌ای در زمینه‌های مختلف تربیت کرد. شخصیت‌های بزرگی همچون: محمد بن مسلم، ابو بصیر، برید بن معاویۀ عجلی، زرارة بن اعین و حمران بن اعین، جابر بن یزید، هشام بن سالم، سدیر صیرفی، اعمش و معروف بن خر بود. و از تربیت یافتگان مکتب آن حضرتند. و پس از حضرت، در محضر حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) مقام والاتری را حائز بوده‌اند. حضرت صادق (علیه‌السّلام) بر ایشان نظر عطوفت و رحمت را نموه، و با احترام و ملایمت و مرافقت سلوک می‌فرمود. ۷ - شاگردان مکتب امامشاگردان مکتب امام باقر (علیه‌السّلام) سر آمد فقها و محدثان زمان بودند و در میدان رقابت علمی بر فقها و قضات غیر شیعی برتری قابل توجهی داشتند. آثار درخشان علمی پیشوای پنجم و شاگردان برجسته‌ای که مکتب بزرگ وی تحویل جامعۀ اسلامی داد، پیشگویی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را عینیت بخشید. رسول خاتم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مورد امام باقر (علیه‌السّلام) به جابر فرمودند: «.... او درهای دانش را به روی مردم خواهد گشود» این بخشش علمی امام باقر (علیه‌السّلام) و ادامۀ آن توسط فرزندش امام صادق (علیه‌السّلام) باعث رشد و ترقی و تعالی جامعۀ اسلامی و باعث افتخار و حقانیت شیعه گردید. ۸ - پانویس
۹ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله«اقدامات فرهنگی امام باقر». [[رده:تاریخ زندگانی امام باقر] ] |